De Verlichting
De Verlichting is de naam die gebruikt wordt om een politieke en filosofische beweging aan te duiden die de opvattingen over politiek, filosofie, wetenschap en religie binnen de Westerse wereld grondig wijzigde. Het was een reactie op het dogmatische autoriteitsgeloof. De Verlichting kent een kritische en een constructieve zijde. De kritische zijde bekritiseert (geïnstitutionaliseerd) geloof en onredelijkheid. De constructieve kant gaat over het zoeken naar nieuwe kennis (wetenschap) en nieuwe samenlevingsvormen met als idealen rechtvaardigheid, democratie en mensenrechten. Het is niet mogelijk om het exacte begin en einde ervan aan te duiden, maar ruwweg duurde de Verlichting van ca. 1650 tot de Franse Revolutie (eind 18e eeuw). Men spreekt ook van de Eeuw van de Rede. Wanneer de Verlichting niet als een periode maar als een proces wordt opgevat, strekt haar invloed zich ook na deze periode uit.
17e-eeuwers, en vooral de 18e-eeuwers beschouwden de tijd waarin ze leefden als een verlichte tijd, een tijd waarin zij de duisternis en de achterlijkheid van het verleden achter zich lieten. De bekendste definitie van ‘Verlichting’ is die van de filosoof Immanuel Kant:
“Aufklärung ist der Ausgang des Menschen aus seiner selbstverschuldeten Unmündigkeit. Unmündigkeit ist das Unvermögen, sich seines Verstandes ohne Leitung eines anderen zu bedienen.“(Verlichting is het uittreden van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft. Onmondigheid is het onvermogen zich van zijn verstand te bedienen zonder de leiding van de ander.)
Deze onmondigheid is niet te wijten aan een gebrek aan verstand, maar eerder aan een gebrek aan moed en vastberadenheid en het blind blijven vasthouden aan overgeleverde waarden. De zinspreuk van de verlichting is dan ook ‘Sapere aude’: durf je van je eigen verstand te bedienen!
De Verlichting is ontstaan in Nederland, Frankrijk, Duitsland, Engeland en Schotland. Waardoor de Verlichting precies ontstond, is moeilijk aan te geven, maar duidelijk is dat zowel de Renaissance als de Reformatie er invloed op hebben gehad. Een andere belangrijke invloed ging uit van het ontdekken van de wereld door de Europeanen en het contact met andere volken. Aan het einde van de 17e eeuw werd men overspoeld door reisboeken en -verslagen. Waar men voorheen de blanke en christelijke mens als superieur zag, bleek nu dat sommige andersgelovige en zgn. heidense volken, zoals de Chinezen, er ook hoogstaande principes op na konden houden en ook waardevolle culturen konden hebben. Dit soort beschrijvingen vormde al snel (impliciete) kritiek op de Europese maatschappijen. Er werden ook fictieve reisverslagen gepubliceerd, bijvoorbeeld Montesquieu’s Perzische Brieven, waarin twee Perzen Europa bezoeken en kritisch beschouwen.
Ook kan de Verlichting gezien worden als reactie op de macht van de adel en de clerus. In de feodale maatschappij die tijdens de middeleeuwen was ontstaan, was er geen plaats voor steeds grotere groepen in de samenleving. Dit gold met name voor de burgerij in de steeds groter wordende steden. Deze klasse had een grote economische betekenis maar nagenoeg geen politieke invloed, die volledig in handen was van de adel en de clerus. De intellectuele toplaag van de burgerij gaf steeds openlijker kritiek op deze situatie en stelde haar eigen theorieën op over hoe de wereld functioneert. Deze filosofieën stonden op gespannen voet met wat tot dan toe de geldende interpretatie van de Bijbel was, die met name door de geestelijkheid als eeuwig vaststaande wet werd gepresenteerd. Ook werd in deze filosofieën de macht van de adel en de geestelijkheid aan de kaak gesteld.
Bron: Wikipedia
Meer over de Verlichting op deze site:
Social Contract. Or Principles Of Political Right door Jean Jacques Rousseau (1762)
A Treatise on Tolerance door Francois-Marie Arouet “Voltaire” (ca. 1765)
An Essay on the History of Civil Society, Adam Ferguson (1767)
Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung? door Immanuel Kant (1784)