Republikanisme

Politiek republikanisme tegen polarisatie

 


7. Republicanisme: tussen liberalisme en socialisme

Nieuwe polarisatie: het slechtste uit twee werelden?

Nu de opmars van de globalisering ongehinderd voortgaat, lijken er geen alternatieven meer te zijn voor het heersende systeem van welvaartskapitalisme. De rol van de nationale overheid om nog enigszins invloed uit te oefenen op de wereldeconomie is door de golf privatiseringen in de Westerse wereld danig verzwakt. In de EU komt daar nog bij dat veel nationale overheidsmacht naar Brussel is overgeheveld. Het heeft voor veel mensen geen zin meer moeite te doen zich als “burger” op te stellen.

Daarnaast is de invloed van grote bedrijven aanzienlijk versterkt door fusies en vijandelijke overnames. In veel landen zijn globaal opererende financiële instelllingen als banken en verzekeringsbedrijven zo groot geworden dat ze niet failliet kunnen of mogen gaan.

Dat wat voorheen voorbehouden was aan genationaliseerde nutsbedrijven, wordt momenteel door de omstandigheden afgedwongen door het uit de kracht gegroeide financiële kapitalisme: met steun van de overheid overeind gehouden worden. Dit leidt tijdelijk tot meer politieke zeggenschap over de financiële sector, maar op de lange termijn verhindert de privatisering al te grote bemoeienis van de staat.

De liberalisering (meer marktwerking) lijkt de rol van de overheid over te nemen als het gaat om corrigerend vermogen op kapitalistisch wangedrag. Dat dit gepaard gaat met heftige marktschommelingen neemt niet weg dat de markt de noodzakelijke correctie op het financiële kapitalisme in gang heeft gezet. Zo ontstond door overheidsregels en beleid van de nationale banken een enorme financiële zeepbel op de huizenmarkt in de Verenigde Staten, wat wel moest leiden tot de heftige marktcorrectie in 2008.

“Le républicanisme n’est pas français. Inventé par la cité libre grecque et la République romaine á l’époque classique, nourri par les cités-Etats libres de l’Italie de la Renaissance ou la république de Hollande du XVIIe siècle, porté par les courants antimonarchistes de la Révolution anglaise, les colons révolutionnaires de l’Indépendance américaine ou les courants radicaux de la Révolution française, il est la manière la plus ancienne de penser la liberté politique : la liberté comme non-domination, c’est-à-dire comme l’absence de subordination à – ou d’interférence de la part de – une autorité susceptible de devenir arbitraire.”

Het lijkt er op dat we in het slechtste van beide wereld verzeild zijn geraakt. De overheid geeft verkeerde signalen af door de onverantwoorde risico’s die financiële instellingen hebben genomen niet in voldoende mate af te straffen. Dat komt gedeeltelijk omdat de staat zelf medeverantwoordelijk is voor een op schulden gebaseerd sociaal en economisch beleid, en kunstmatig laag gehouden rentes.

We lijken terecht gekomen te zijn in een risicomaatschappij die ver boven zijn stand leeft – door kunstgrepen van overheden en financiële instellingen overeind gehouden en door de marktwerking constant onder druk gezet om definitief gecorrigeerd te worden. De burgers leven tussen (politieke) hoop en (sociaal-economische) vrees, waarbij de politiek door de privatisering op afstand is gezet en door de liberalisering achter de feiten aan holt. Dat leidt  tot groeiende ongelijkheid in de wereld – tot grote onvrede bij degenen die niet profiteren van de globalisering maar daar wel de lasten van moeten dragen.

Allegorie op een goed bestuur(schilderij van Ambrogio Lorenzetti) verbeeldt
het burgerhumanisme: publieke eendracht en sociale harmonie

De politieke hoop is niet meer op de traditionele overheidsinstanties gevestigd. Een anti-elitair verzet overspoelt het Westen. De politiek herleeft niet door een sterker moreel besef van elites, maar door populistisch verzet van moderne volkstribunen tegen de falende staat en de grote financiële instellingen.

De vrees voor een politiek oncontroleerbare correctie door de markt, speelt vooral het rechtspopulisme in de kaart dat zijn troeven heeft gezet op het afschuiven van de schuld voor de crisis op de miljoenen, meest islamitische arbeidsmigranten in het Westen. De ironie is dat juist deze grote, relatief goedkope, voorraad van werknemers – op een vrije arbeidsmarkt – de economie kan stimuleren. Echter, het volwaardig inschakelen van de grote migrantenpopulatie in het economische proces kan niet anders dan de sociale rechten van de autochtone Westerse bevolking aantasten.

Daarnaast speelt dat de Islam zich momenteel in een crisis bevindt, wat de wereld niet stabieler maakt. Hoewel de beweging die de aanval op 11 september 2001 heeft uitgevoerd ook in de moslimwereld in diskrediet is geraakt, blijft de Islam een bron van anti-Westerse agitatie. De hoop is gevestigd op de verwestersing van de jongeren in de Arabische wereld – maar vooralsnog lijkt vooral de al dan niet vermeende islamisering in de Westerse wereld de gemoederen bezig te houden.

Een herbezinning op de res publica – het welbegrepen algemeen belang (dat grotendeels welbegrepen eigenbelang is) – lijkt nodig om uit de vicieuze cirkel van angst en polarisatie te komen. Het is actueler dan ooit om burgers te verenigen achter een heldere kijk op de res publica – de ware aard van het republikanisme. Het zoeken naar een middenweg tussen (economisch) risico en (sociale) zekerheid, of tussen welvaart en welzijn, is moeilijk maar uiteindelijk te prefereren boven het uit angst juist datgene te doen dat de huidige crisis alleen maar verdiept: de vlucht in polarisatie en populistisch verzet tegen de markt, de staat en de Islam.


Andere belangrijke klassieke documenten:

Gouden Regel

Republican Left. What Liberals Can Learn From Civic Republicans, door Frank Pasquale (1996)

Republikeins manifest van het Nieuw Republikeins Genootschap (2002)

The Moral Foundation of Liberalism

Equality, Basic Needs and Democratic Constitution

Civic Humanism

Open links, Den Uyl lezing door Jan Pronk, Amsterdam (2007)

 


Websites voor een directere en betere democratie:

Nederland en België: Publieke Zaak  | Instituut voor Publiek en Politiek | Debat & Dialoog | Andere Overheid | Forum voor Democratische Ontwikkeling | Actieprogramma Lokaal Bestuur: dualisme en lokale democratie |  Nieuw kiesstelsel: naar een sterker parlement | Burgerforum kiesstelsel  | Nederlands Gesprekscentrum | Politiek Digitaal | Politics.be

VS en VKCivWorld Interdependence Day | Civicus | Petition Online|Idealist.org | Center for Information and Research on Civic Learning and Engagement | Citizen Works | Public agenda

FrankrijkConvention pour la 6ème République (C6R) | Initiative républicaine | Mouvement Républicain et Citoyen | Comité Laïcité République

DuitslandMaecenata Institut

“Where then is our republicanism to be found? Not in our constitution certainly, but merely in the spirit of our people. That would oblige even a despot to govern us republicanly.” (Thomas Jefferson)

 


De staat als publieke zaak van actieve burgers:

 

The Hannah Arendt Papers – Library of congres

 

Alexis de Tocqueville – Democracy in America (hypertekst)

 

Nicolò Macchiavelli – Il Principe

 

James Madison: “What is government itself but the greatest of all reflections on human nature? If men were angels, no government would be necessary. If angels were to govern men, neither external nor internal controls on government would be necessary.”

Charles de Secondat, Baron de Montesquieu – L’Esprit des Lois (hypertekst)

If ye love wealth better than liberty, the tranquility of servitude better than the animating contest of freedom, go home from us in peace. We ask not your counsels or arms. Crouch down and lick the hands which feed you. May your chains set lightly upon you, and may posterity forget that ye were our countrymen.
— Samuel Adams, 1 augustus 1776

Those who would give up essential Liberty, to purchase a little temporary Safety, deserve neither Liberty nor Safety.
— Benjamin Franklin

naar boven |